Merkwaardige macro mineralen
een informatieve rubriek met handstukken uit de collectie van Raymond Dedeyne, door hemzelf becommentarieerd en door Theo Muller van foto’s voorzien - voor vragen of suggesties, email mmm@minerant.orgGips van Salinas de Otuma
Otuma village, Paracas district, Pisco province, Ica, PeruNogal wat elitaire verzamelaars (of wat daarvoor moet doorgaan) hebben de neiging om geringschattend te doen wanneer het om gipsspecimens gaat, en daar zijn verschillende onderliggende redenen voor: ze zijn (té) gemakkelijk verkrijgbaar, op het randje af ordinair, vrij kwetsbaar, té goedkoop naar hun zin. Maar dat alles is volkomen onterecht: gips vormt frequent mooie, grote en goedgevormde kristallen en door zijn veelvuldig voorkomen met daaraan gekoppeld een doorgaans lage prijs laat het velen toe om vlot een aantrekkelijke gespecialiseerde verzameling op te bouwen. Door inbouwen van onzuiverheden kan het bovendien ook nog eens een brede waaier van kleurschakeringen vertonen: kleurloos, wit, zwart, rood, groen, bruin, blauw, alles kan – zelfs goudgeel, alhoewel je voor dat laatste helemaal naar het Peruviaanse Salinas de Otuma moet.
Salinas de Otuma is een zoutwinningsgebied op nauwelijks een kilometer van de Stille Oceaan, in de buurt van het dorpje Otuma, op 25km ten zuiden van Pisco (figuur 1).
Figuur 1: Salinas de Otuma - ligging (bron: MinDat)
Daar vind je een depressie van 40 meter onder zeeniveau die over een periode van duizenden jaren regelmatig door zeewater geïnfiltreerd werd. Na verdampen ontstond zo een zoutlaag van 20 meter dik, die op enkele plaatsen, op een diepte van 0,5 tot 2 meter, doorsneden wordt door dunne gipsaders. Momenteel worden de Salinas geëxploiteerd door Quimpac SA, een privéfirma die met een jaarlijkse zoutproductie van verschillende duizenden tonnen de tweede grootste Peruviaanse producent is (figuur 2). Daartoe werd in een ondergrond van pyriethoudende leisteen een verbindingskanaal gegraven dat de oceaan verbindt met kunstmatige bekkens van 20 op 30 meter. Die laat men op gezette tijden vollopen met zeewater – na uitdampen ontstaat er een zoutkorst van 9 cm die met bulldozers wordt afgeschraapt (figuur 3). Een volledige productiecyclus neemt ongeveer twee maanden in beslag.
Gipskristallen van Salinas de Otuma zijn afkomstig uit de gipsaders waarmee de originele zoutlaag op eerder spaarzame wijze doorsneden is. Ze verschenen voor de eerste maal op de markt in 2000 maar aanvankelijk was de kwaliteit niet bijster hoog. Die verbeterde daarna echter dramatisch, toen de eerste opvallende goudgele exemplaren werden aangeboden (figuur 4). Een bekende Amerikaanse
Figuur 2: zoutwinning in de Salinas de Otuma (foto: Jaroslav Hyrsl)
Figuur 3: uitdampbekkens in de Salinas de Otuma (foto: Jaroslav Hyrsl)
handelaar in mineralen en superlatieven (niet noodzakelijk in dezelfde volgorde) ging zich toen al snel te buiten aan beschrijvingen zoals “the world’s most beautiful gypsum” en “the jewels of the selenite world”. Specimens tot 50 cm met dozijnen scherp afgelijnde, heldere en doorzichtige kristallen van 3 tot 7 cm individueel waren geen uitzondering. Volgens Demetrius Pohl - die zelf ter plaatse verzamelde - zou de heldere goudgele kleur te wijten zijn aan de aanwezigheid van Fe3+-ionen. De matrix bestaat overwegend uit halietkristallen, die afzonderlijk tot 5 cm grote kubussen ontwikkeld zijn.
Figuur 4: gipskristallen van Salinas de Otuma
De gipskristallen zijn occasioneel lensvormig, maar doorgaans afgeplat-langgerekt. Ze zijn vaak vertweelingd volgens [100] – in grote delen van de Salinas is dat zelfs hun enige habitus (figuur 5).
|
|
Vergeleken met de klassieke habitus die voor gips zwaluwstaart- of vissenstaarttweelingen (F: macle en queue d’hirondelle of queue d’aronde) in de literatuur wordt gehanteerd (figuur 6) komen de tweelingen van Salinas de Otuma in eerste instantie wel enigszins vreemd voor, maar eigenlijk komen ze beide op hetzelfde neer: bij een sterk uitgegroeide {110} vorm verdwijnt de {010} vorm volledig. Dergelijke tweelingen komen bij gips wel meer voor – o.a. bij de bekende kristallen uit het Duitse Halle (figuur 7).
Figuur 6: klassieke gips [100] tweeling
Figuur 7: gips [100] tweelingen van Halle, Duitsland
Omtrent de exacte vindplaats van de Salinas de Otumas gipskristallen heerste aanvankelijk enige verwarring. Eerst werd daarvoor kortweg Pisco gequoteerd, een relatief grote stad 25 km noordwaarts van Otuma. Daarna was er sprake van de Lily Mine, 40 km oostwaarts van Pisco en ook wel bekend van zijn zowel kleurloze als groene gipskristallen (door insluitsels van atacamiet). Enige tijd heerste ook een naamsverwarring met Laguna de Salinas, een boraatafzetting op 500 km ten zuidoosten van Pisco. Maar de goudgele kleur van de kristallen in kwestie is werkelijk zo uniek dat dergelijke verwarring heden ten dage zo goed als uitgesloten is. Het specimen van figuur 4 kocht ik in 2007 op de beurs van Bogny-sur-Meuse van Karel Van Gool – lange tijd en tot voor kort de bron van menig Peruviaans specimen in onze verzamelingen. Met zijn 26 op 19 op 13,5 cm bij een gewicht van 3,6 kg raakte het maar niet verkocht en uiteindelijk begon het Karel zo te irriteren dat ik het voor een zacht prijsje van hem kon overnemen. Het is royaal bezet met vrij grote, goedgevormde en heldere, typisch goudgele gipskristallen – alle van het [100] tweelingtype – het grootste daarvan meet 6 cm. Op de zoutmatrix zitten verder ook nog grijswitte halietkubussen tot 3,5 cm zijde.
Het specimen vertoont, naast een sterke “spooky” fluorescentie bij zowel lange-, midden- als korte golf, bovendien ook een uitgesproken fosforescentie met een nagloeitijd in de buurt van 5 seconden (figuren 8, 9 en 10)
Figuur 8: gips van Salinas de Otuma - fluorescentie- en nagloeispectra (bron: Ludo Van Goethem)
Het korte golf (275 nm) emissie spectrum piekt iets meer naar de groene kant terwijl het lange golf spectrum (365 nm) iets meer naar de blauwe kant opschuift – ook met het blote oog is dit zichtbaar.
Figuur 9: Gips van Salinas de Otuma – UVC 275 nm opname
Figuur 10: Gips van Salinas de Otuma – UVA 365 nm opname
Voor wie in zijn/haar verzameling nog geen specimen gips van Salinas de Otuma mocht hebben: hopelijk ben je nog niet te laat om die lacune op te vullen. Op de vindplaats mag al van sinds kort na de ontdekking niet meer verzameld worden en Quimpac SA houdt streng toezicht op dat verbod. Het weinige dat daarna nog op de markt kwam werd bij nacht en ontij door bewoners uit het omliggende illegaal geroofd. Bovendien was de voorraad niet eens zo groot: de historische gipsaders in kwestie kwamen er slechts zeer sporadisch voor. Jaroslav Hyrsl bevestigde tijdens zijn recente voordrachten in Gent en Antwerpen dat hij al verschillende jaren geen specimens meer op de markt heeft gezien en zijn advies aan wie nog op zoek mocht zijn luidde dan ook: “better grab what you can”! Misschien toch nog deze waarschuwing: de halietmatrix van deze specimens is wel niet bijzonder hygroscopisch, maar hij is wel enigszins bros. Bij het behandelen is dus enige voorzichtigheid geboden. Kies ook voor een specimen met een matrix die voldoende dik (en stevig) is en bewaar dat niet bij een al te hoge luchtvochtigheid. Wie die minimale eisen respecteert zal nog lang plezier beleven aan zijn aanwinst: mijn eigen specimen ziet er na 16 jaar in mijn verzameling in elk geval nog altijd als nieuw uit.
Met dank aan Paul Tambuyser voor de VESTA kristaltekeningen, Theo Muller en Ludo Van Goethem voor het fotowerk, Ludo Van Goethem voor de spectra en Jaroslav Hyrsl voor de toelating tot gebruik van zijn foto’s onder de figuren 2 en 3.
